Zwyrodnienia kolana

 Staw kolanowy to niezwykle złożona struktura, kluczowa dla naszej mobilności i codziennego funkcjonowania. Niestety, wraz z wiekiem lub w wyniku urazów, może on ulegać stopniowej degeneracji, prowadząc do bolesnego i ograniczającego sprawność zwyrodnienia. Zrozumienie mechanizmów powstawania gonartrozy, jej objawów oraz nowoczesnych metod diagnostyki i leczenia jest niezbędne zarówno dla pacjentów, jak i profesjonalistów medycznych. Zapraszamy do zgłębienia fascynującego świata ortopedii i fizjoterapii, gdzie odkryjemy, jak skutecznie walczyć z tym powszechnym schorzeniem i przywrócić radość ruchu.

                       Sklep internetowy                                       Gabinet fizjoterapii

Nagranie o zwyrodnieniach kolana:

Budowa i funkcje stawu kolanowego

Staw kolanowy stanowi największe połączenie stawowe w ludzkim ciele. Składa się z trzech kości: kości udowej, piszczelowej i rzepki. Powierzchnie stawowe pokrywa chrząstka szklista, która amortyzuje obciążenia i umożliwia płynne ruchy. Wewnątrz stawu znajdują się łąkotki - przyśrodkowa i boczna, które dodatkowo rozkładają nacisk. Stabilność zapewniają więzadła krzyżowe i poboczne.

Torebka stawowa otacza całą strukturę, produkując maź stawową zmniejszającą tarcie. Biomechanika stawu kolanowego jest złożona. Umożliwia on zginanie i prostowanie nogi w zakresie około 140 stopni oraz niewielkie ruchy obrotowe.

   Przenosi ogromne obciążenia - podczas chodu nawet 3-4-krotność masy ciała. Prawidłowa budowa wszystkich elementów stawu jest kluczowa dla jego sprawności. Uszkodzenie choćby jednej struktury, np. chrząstki czy więzadeł, zaburza funkcjonowanie całości i może prowadzić do zwyrodnień. Dlatego tak istotna jest dbałość o staw kolanowy poprzez utrzymywanie prawidłowej masy ciała, regularne ćwiczenia wzmacniające oraz unikanie przeciążeń.

Patofizjologia zmian zwyrodnieniowych w stawie
kolanowym

Proces degeneracji chrząstki stawowej rozpoczyna się od zaburzenia równowagi między syntezą a degradacją macierzy pozakomórkowej. Chondrocyty zwiększają produkcję enzymów proteolitycznych, takich jak metaloproteinazy macierzy, które rozkładają kolagen i proteoglikany. Jednocześnie spada synteza składników macierzy, co prowadzi do stopniowego ubytku tkanki chrzęstnej. W miarę postępu choroby dochodzi do mikrouszkodzeń warstwy podchrzęstnej kości. Aktywują się osteoblasty i osteocyty, powodując przebudowę kości i tworzenie osteofitów. Zmienia się również skład mazi stawowej - maleje stężenie kwasu hialuronowego, a rośnie poziom cytokin prozapalnych.

   Badania wykazują, że u 60% pacjentów z gonartrozą stwierdza się podwyższone stężenie interleukiny￾1 w płynie stawowym. Zmiany te nasilają stan zapalny błony maziowej i przyspieszają degradację

chrząstki. Kolejne etapy rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego obejmują:

- ścieńczenie i rozmiękczenie chrząstki stawowej,

- powstawanie szczelin i ubytków w chrząstce,

- odsłonięcie warstwy podchrzęstnej kości,

- tworzenie torbieli w kości podchrzęstnej,

- przebudowa kości z tworzeniem osteofitów.

Zmiany strukturalne prowadzą do zaburzeń biomechaniki stawu. Dochodzi do nierównomiernego rozkładu obciążeń i zwiększonego tarcia między powierzchniami stawowymi. Powoduje to mikrourazy istymuluje dalszą degradację tkanek. W zaawansowanym stadium choroby obserwuje się znaczne zniekształcenie stawu, ograniczenie ruchomości i przewlekły ból. Zrozumienie patofizjologii gonartrozy jest kluczowe dla opracowania skutecznych metod leczenia i zapobiegania postępowi choroby.

Czynniki ryzyka i przyczyny gonartrozy

Nadmierna masa ciała stanowi jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju gonartrozy. Badania wykazują, że u osób z BMI powyżej 30 ryzyko wystąpienia zmian zwyrodnieniowych w stawie kolanowym wzrasta nawet 4-krotnie w porównaniu do osób z prawidłową masą ciała. Każdy

dodatkowy kilogram masy ciała zwiększa obciążenie stawów kolanowych o 3-6 kg podczas chodzenia. 

Przeciążenia mechaniczne prowadzą do mikrourazów chrząstki i przyspieszają jej degenerację.

Predyspozycje genetyczne również odgrywają istotną rolę w patogenezie gonartrozy. Analiza bliźniąt jednojajowych wykazała, że czynniki dziedziczne odpowiadają za 39-65% przypadków choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych. Zidentyfikowano kilka genów związanych ze zwiększonym ryzykiem, m.in. GDF5, ASPN i CALM1. Wiek pozostaje niezależnym czynnikiem ryzyka - po 50 roku życia częstość występowania gonartrozy gwałtownie rośnie, osiągając 80% u osób powyżej 75 lat. Płeć

żeńska predysponuje do wcześniejszego rozwoju zmian, co wiąże się ze zmianami hormonalnymi w okresie menopauzy. Urazy mechaniczne, zwłaszcza uszkodzenia więzadeł i łąkotek, zwiększają 3-6 krotnie ryzyko gonartrozy w ciągu 10-20 lat od zdarzenia.

Objawy kliniczne zwyrodnienia stawu kolanowego

Ból stanowi dominujący objaw gonartrozy. Początkowo pojawia się on przy obciążaniu stawu, zwłaszcza podczas wchodzenia po schodach czy wstawania z pozycji siedzącej. W miarę postępu choroby dolegliwości bólowe nasilają się i mogą występować nawet w spoczynku. Badania wskazują,

że u 60% pacjentów z zaawansowaną gonartrozą ból nocny zakłóca sen.

Charakterystyczna dla zwyrodnienia stawu kolanowego jest sztywność poranna, trwająca zwykle do 30 minut po przebudzeniu. Wraz z rozwojem choroby czas jej trwania wydłuża się. Ograniczenie ruchomości stawu postępuje stopniowo - początkowo dotyczy głównie zgięcia, a w późniejszych

stadiach także wyprostu. Statystyki pokazują, że u 40% chorych z gonartrozą zakres ruchu w stawie kolanowym zmniejsza się o ponad 20 stopni w ciągu 5 lat od rozpoznania. Trzeszczenia i tarcia wyczuwalne podczas ruchu wynikają z nierówności powierzchni stawowych i obecności osteofitów.

Objawy te występują u 70-80% pacjentów z zaawansowanymi zmianami zwyrodnieniowymi.

   Poniżej wymieniono najczęstsze dolegliwości zgłaszane przez chorych:

- uczucie niestabilności stawu,

- obrzęk i wysięk w stawie,

- osłabienie siły mięśniowej,

- deformacje stawu widoczne gołym okiem,

- trudności w wykonywaniu codziennych czynności.

Diagnostyka gonartrozy

   Rozpoznanie gonartrozy rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego. Ortopeda zbiera informacje o charakterze dolegliwości bólowych, ich lokalizacji i czynnikach nasilających. Badanie fizykalne obejmuje ocenę zakresu ruchomości stawu, stabilności więzadeł oraz obecności obrzęku i wysięku. Lekarz sprawdza również ustawienie osi kończyny i ewentualne deformacje. Według statystyk, u 80% pacjentów z gonartrozą stwierdza się ograniczenie zgięcia kolana poniżej 120 stopni.

Podstawowym badaniem obrazowym pozostaje RTG stawu kolanowego w projekcji AP i bocznej. 

   Pozwala ono uwidocznić zwężenie szpary stawowej, osteofity i zmiany podchrzęstne. W ocenie zaawansowania zmian stosuje się 5-stopniową skalę Kellgrena-Lawrence'a. Rezonans magnetyczny umożliwia dokładniejszą ocenę chrząstki, łąkotek i więzadeł. Badania laboratoryjne płynu stawowego pomagają wykluczyć inne przyczyny dolegliwości. W diagnostyce różnicowej bierze się pod uwagę m.in. reumatoidalne zapalenie stawów i dnę moczanową. Kompleksowa diagnostyka gonartrozy

pozwala na wdrożenie optymalnego leczenia dostosowanego do stopnia zaawansowania choroby.

Leczenie zachowawcze zwyrodnienia kolana

   Fizjoterapia stanowi fundament leczenia zachowawczego gonartrozy. Badania kliniczne dowodzą, że regularne ćwiczenia zmniejszają ból i poprawiają funkcję stawu u 65% pacjentów. Program rehabilitacji

obejmuje ćwiczenia wzmacniające mięśnie ud i podudzi, stretching oraz trening propriocepcji.

 

Terapia manualna, w tym mobilizacje stawu i tkanek miękkich, przynosi ulgę w dolegliwościach bólowych u 70% chorych. Zaopatrzenie ortopedyczne odgrywa istotną rolę w odciążeniu stawu. Stosowanie ortez kolanowych

redukuje ból podczas chodzenia o 30%. Wkładki ortopedyczne korygujące ustawienie stopy zmniejszają obciążenie przyśrodkowego przedziału stawu o 5-10%. Modyfikacja stylu życia, zwłaszcza redukcja masy ciała, ma kluczowe znaczenie. Utrata 5% masy ciała przekłada się na 18% spadek obciążenia stawu kolanowego. Farmakoterapia obejmuje leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Dostawowe iniekcje kwasu hialuronowego poprawiają funkcję stawu u 60% pacjentów przez okres 6-

12 miesięcy. Skuteczność leczenia zachowawczego zależy od stopnia zaawansowania zmian zwyrodnieniowych oraz systematyczności terapii.

Kompleksowe podejście do leczenia zachowawczego gonartrozy obejmuje:

indywidualnie dobrany program ćwiczeń wzmacniających i rozciągających,

zastosowanie metod fizykoterapeutycznych (np. krioterapia, laseroterapia),

edukację pacjenta w zakresie ergonomii i modyfikacji aktywności,

dobór odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego, wdrożenie diety redukcyjnej przy współistniejącej nadwadze.

Leczenie operacyjne gonartrozy

   Artroskopia stawu kolanowego stanowi jedną z metod leczenia operacyjnego gonartrozy. Zabieg ten pozwala na usunięcie wolnych ciał stawowych, wygładzenie powierzchni chrzęstnych oraz przeprowadzenie mikrozłamań. Według badań klinicznych, u 60% pacjentów poddanych artroskopii obserwuje się zmniejszenie dolegliwości bólowych utrzymujące się przez okres 2-3 lat. Osteotomia korekcyjna to technika stosowana u młodszych pacjentów z jednostronnym zwyrodnieniem. Polega na przecięciu kości i zmianie osi mechanicznej kończyny, co odciąża uszkodzony przedział stawu. Statystyki wskazują, że 5-letnie przeżycie osteotomii wynosi 95%, a 10-letnie 79%. 

   Endoprotezoplastyka stawu kolanowego pozostaje złotym standardem w leczeniu zaawansowanej gonartrozy. Zabieg polega na zastąpieniu zniszczonych powierzchni stawowych implantami. Wyróżnia

się endoprotezy całkowite i częściowe (jednoprzedziałowe). Dane z rejestrów endoprotez pokazują, że 15-letnie przeżycie implantów sięga 90%. Nowoczesne techniki, jak wszczepienie endoprotezy wspomagane nawigacją komputerową, pozwalają na precyzyjne pozycjonowanie implantów. Badania

wykazują, że zastosowanie nawigacji zmniejsza ryzyko nieprawidłowego ustawienia komponentów o 25-30%. Po zabiegu pacjenci wymagają intensywnej rehabilitacji, której celem jest odzyskanie pełnego zakresu ruchu i siły mięśniowej. Właściwie prowadzona fizjoterapia pozwala 80% operowanych wrócić do pełnej sprawności w ciągu 3-4 miesięcy od zabiegu.

Rehabilitacja w chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego

   Rehabilitacja stanowi kluczowy element leczenia gonartrozy. Badania kliniczne wykazują, że wdrożenie kompleksowego programu fizjoterapii zmniejsza dolegliwości bólowe u 75% pacjentów oraz

poprawia funkcję stawu u 80% chorych. Terapia obejmuje ćwiczenia wzmacniające mięśnie stabilizujące staw kolanowy, ze szczególnym uwzględnieniem mięśnia czworogłowego uda. Istotne znaczenie ma również poprawa propriocepcji i równowagi.

   Zabiegi fizykalne stosowane w gonartrozie to m.in. krioterapia, która redukuje obrzęk i stan zapalny, oraz laseroterapia niskoenergetyczna, zwiększająca mikrokrążenie w obrębie stawu. Ultradźwięki i

pole magnetyczne wykazują działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.          Terapia manualna, w tym mobilizacje stawu i tkanek miękkich, przynosi ulgę w dolegliwościach u 70% pacjentów. Kinesiotaping wspomaga pracę mięśni i poprawia biomechanikę stawu. Program rehabilitacji powinien być

indywidualnie dobrany do stopnia zaawansowania choroby i możliwości pacjenta. Oto przykładowe elementy terapii:

- ćwiczenia izometryczne i izotoniczne mięśni ud i podudzi,

- trening propriocepcji na niestabilnym podłożu,

- nauka prawidłowego wzorca chodu,

- hydroterapia,

- masaż tkanek okołostawowych.

Podsumowując

Staw kolanowy, największe połączenie stawowe w ludzkim ciele. Ze wzgledu na swoją złożoną budowę podlega częstym przeciążeniom co może prowadzić do jego degeneracji. Prawidłowe funkcjonowanie stawu wymaga zachowania integralności  wszystkich jego struktur. Proces zużycia prowadzi do zaawansowanych zmian strukturalnych, zaburzeń biomechaniki stawu, mikrourazów i przewlekłego bólu.

   Początkowych stadiach zmian zwyrodnieniowych skuteczne jest leczenie 

zachowawcze i rehabilitacja, w bardziej zaawansowanych może być konieczna interwencja chirurgiczna.